Men vi sinh – Món quà thiên nhiên ban tặng cho sức khỏe con người

Định nghĩa về  PROBIOTICS (men vi sinh):

Men vi sinh hay probiotics là một khái niệm để chỉ các vi sinh vật có lợi cho sức khỏe con người. Thuật ngữ probiotics được Parker đề nghị sử dụng từ những năm 1974 để chỉ “những vi sinh vật và những chất làm cân bằng hệ vi sinh vật ruột”, bảo vệ đường ruột, trợ giúp tiêu hóa và trị được bệnh tiêu chảy do loạn khuẩn. Vào những năm gần đây, tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã định nghĩa probiotics là “các vi sinh vật sống khi đưa vào cơ thể theo đường tiêu hóa với một số lượng đủ sẽ đem lại sức khoẻ tốt cho vật chủ”. Ban đầu, các nhà khoa học xem probiotics là một loại thức ăn bổ sung bằng vi sinh vật sống, có tác dụng tốt trên vật chủ nhờ làm cải thiện cân bằng hệ vi sinh trong đường tiêu hóa của vật chủ, sau đó định nghĩa probiotics còn được mở rộng cho cả các chế phẩm có vi sinh vật sống không dùng qua đường tiêu hóa. 

Hình ảnh hiển vi của một chủng vi khuẩn có lợi cho hệ tiêu hóa

LỢI ÍCH CỦA PROBIOTICS trên sức khỏe con người:

Thực ra các vi sinh vật có lợi trong phần lớn các chế phẩm men vi sinh đều có nguồn gốc trong tự nhiên như các sản phẩm lên men (sữa chua, rau quả lên men…) hoặc trong chính cơ thể con người như sữa mẹ và ở trong đường tiêu hóa.

Trong ống tiêu hóa con người có khoảng trên 400 loài tạp khuẩn, với tổng cộng hàng ngàn tỷ vi khuẩn. Trong số các tạp khuẩn này có nhóm tạp khuẩn có lợi, đặc biệt là nhóm vi khuẩn lactic mang lại rất nhiều lợi ích cho con người. Lợi ích hàng đầu là bảo vệ ống tiêu hóa chống lại vi khuẩn gây bệnh bằng cách tạo thành rào cản ngăn chặn sự xâm nhập của chúng, hoặc duy trì chúng ở mật độ thấp bằng cách cạnh tranh các thụ thể trên niêm mạc ruột, tranh giành các chất dinh dưỡng.

Bình thường, hệ vi sinh vật ở đường ruột ở trạng thái cân bằng. Số lượng vi sinh vật ở đường ruột hàng ngày sẽ tự nhân đôi để bù vào lượng được đào thải theo phân.

Tuy nhiên, trong trường hợp có những rối loạn như stress, thay đổi thói quen vệ sinh, dinh dưỡng, bị bệnh ký sinh trùng, bị tiêu chảy, dùng kháng sinh kéo dài để điều trị bệnh, sử dụng hormon, corticoid, xạ trị, suy giảm miễn dịch… đều có thể gây ra rối loạn hệ vi sinh vật đường ruột. Những rối loạn này có thể biểu hiện bằng bệnh tiêu chảy hoặc tạo điều kiện cho các vi khuẩn lên men thối rữa phát triển, là nguồn gốc của căn bệnh ung thư đại tràng.

Một chế độ ăn giàu chất béo sẽ làm tăng lượng acid mật cũng có thể ảnh hưởng đến sự cân bằng của hệ vi sinh vật đường ruột. Sử dụng nhiều thịt, cà phê, ít rau quả, có thể tạo điều kiện thuận lợi cho các vi khuẩn lên men thối và các vi khuẩn có hại khác phát triển dễ dẫn đến loạn khuẩn. Để lập lại cân bằng hệ vi sinh vật ở ruột trong các trường hợp trên, việc bổ sung thêm men vi sinh là rất cần thiết và gần như là liệu pháp duy nhất.

Xuất phát từ những lợi ích của nhóm các vi khuẩn có lợi, việc nghiên cứu sản xuất và sử dụng các sản phẩm men vi sinh như là một dược phẩm phát triển rất mạnh trên thế giới. Nhiều vi sinh vật được nghiên cứu phát triển để làm probiotics trong đó có các vi khuẩn lactic, đặc biệt là các loài thuộc chi Lactobacillus và Bifidobacterium rất được chú trọng vì các tác dụng đặc biệt của chúng đối với sức khỏe con người và là nhóm vi khuẩn thường trú trong ruột người.

Các vi khuẩn lactic tạo ra axit lactic ức chế sự phát triển nhanh của vi sinh vật gây bệnh như Salmonella typhi, Shigella dysenteria, Clostridium difficile… Vì vậy tuy không có khả năng diệt các vi khuẩn này nhưng chúng có khả năng làm giảm số lượng các vi sinh vật có hại trên. Theo những nghiên cứu mới nhất thì vi khuẩn lactic còn có khả năng ức chế sự phát triển của H. pylori gây viêm dạ dày type B hay ung thư dạ dày. Các vi khuẩn lactic có khả năng sinh các bacteoricin như  acidin, acidiphilin… ức chế sự phát triển các vi khuẩn có hại và chống lại sự phát triển của rotavirus gây tiêu chảy cấp.

Vi khuẩn lactic còn cung cấp các vitamin tan trong nước cho cơ thể như B₁, B₂, B₆, B₉, B_12­, vitamin C. Đối với trẻ em, vi khuẩn lactic còn giúp tiêu hóa đường lactose trong sữa. Một khả năng quý giá nữa của vi khuẩn lactic là làm giảm nồng độ cholesterol máu, giảm hấp thu cholesterol trong ruột và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

Một số nghiên cứu cho thấy nhiều loại Lactobacillus đường tiêu hóa có khả năng kích thích hệ miễn dịch đường tiêu hóa (GALT: mô lympho đường ruột) làm gia tăng tại chỗ các lympho bào B tiết kháng thể IgA chống một số vi khuẩn gây bệnh. Bên cạnh đó chúng có khả năng phân hủy một số thức ăn không tiêu hóa được như cellulose, hemicellulose, pectin…, tạo các enzym có tác dụng tiêu hóa (lyzozyme, lysostaphin, glucosidase), tham gia chuyển hóa các chất có tiềm năng gây ung thư như các nitrosamin, các hydrocarbon đa vòng thơm…thành những chất không gây hại.

Theo thống kê, hàng năm có khoảng 30% dân số ngay cả ở những nước phát triển bị nhiễm mầm vi khuẩn có thể gây bệnh tiêu chảy. Do đó việc sử dụng men vi sinh được coi như là một phương pháp để làm giảm nguy cơ này. Bên cạnh đó, việc sử dụng men vi sinh để trị bệnh tiêu chảy do kháng sinh rất phổ biến và được xem là một biện pháp hiệu quả và an toàn, đặc biệt đối với trẻ em. Do có khả năng đề kháng tự nhiên với nhiều loại kháng sinh nên các sản phẩm này có thể dùng chung với kháng sinh để dự phòng hay điều trị tiêu chảy do kháng sinh.

MEN VI SINH BAO VI NANG (MICROENCAPSULATED): Bảo vệ men vi sinh trong dịch vị dạ dày và dịch mật

Tuy nhiên, hiệu quả điều trị của chế phẩm men vi sinh chứa vi khuẩn lactic phụ thuộc rất nhiều vào số lượng vi khuẩn còn sống khi tới nơi cần có tác dụng điều trị, do các vi khuẩn này dễ bị tác động bởi các yếu tố môi trường như oxy, nhiệt độ, độ ẩm, dịch tiêu hóa…dẫn đến số lượng tế bào sống bị giảm trong quá trình sản xuất, bảo quản và sử dụng.

Khi sử dụng dạng uống, các vi khuẩn phải chịu được tác động của dịch tiêu hóa như pH rất axit khi qua dạ dày, tác động của muối mật để có thể xuống tới ruột, tồn tại và phát triển tại đây. Vì vậy trên thế giới hiện nay người ta không ngừng nghiên cứu nhằm tạo ra các sản phẩm men vi sinh có hiệu quả. Một trong những hướng mới trong nghiên cứu, bào chế sản phẩm men vi sinh hiện nay là bào chế vi nang bao bọc vi khuẩn (microencapsulated) để bảo vệ vi khuẩn trước tác dụng của các yếu tố bất lợi bên ngoài và tăng tác dụng điều trị của chế phẩm.

Trong kỹ thuật này, vi khuẩn được bao bởi lớp màng polymer không độc (Eudragit, HPMCP, protein) tạo thành các vi nang chứa vi khuẩn. Lớp bao có tác dụng chống ẩm, chống tác động của oxy, bảo vệ vi khuẩn tránh tác động của dịch tiêu hóa (dịch dạ dày và dịch ruột), vì vậy vi khuẩn dạng vi nang có nhiều đặc tính tốt hơn hẳn so với dạng đông khô thông thường. Các nghiên cứu cho thấy vi khuẩn dạng đông ở điều kiện pH thấp (pH=1) và muối mật khoảng 2% thì gần như chết hết, trong khi đó vi khuẩn dạng vi nang có tỷ lệ sống sót đáng kể. Các vi khuẩn sống sót sẽ phát triển nhanh chóng ở ruột và tạo hiệu quả sử dụng. Như vậy các sản phẩm men vi sinh chứa vi khuẩn lactic dạng vi nang sẽ có hiệu quả vượt trội so với sản phẩm chỉ chứa vi khuẩn dạng đông khô thông thường.

Các kết quả này sẽ là cơ sở để sản xuất các sản phẩm men vi sinh có chất lượng cao, hỗ trợ tốt cho quá trình điều trị một số bệnh cũng như giúp phòng ngừa nhiều bệnh nguy hiểm.

THAY LỜI KẾT

Vì những lợi ích rất lớn của của men vi sinh cho sức khỏe con người nên việc nghiên cứu các sản phẩm men vi sinh trên thế giới vẫn không ngừng phát triển để cho ra những sản phẩm chất lượng. Không phải vô tình mà các nhà khoa học đã gọi men vi sinh là probiotics bởi vì theo ngôn ngữ Hi Lạp, probiotics còn có nghĩa là “vì sự sống” và với ý nghĩa đó đây thực sự là món quà kỳ diệu mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người.

Huỳnh Thị Ngọc Lan – Bộ Môn Vi Sinh – Trường ĐH Y Dược TP. HCM